Bij het aantreden van het eerste kabinet na de Bevrijding, eind juni 1945, zitten al ruim honderdduizend politiek verdachten in kampen. De meesten zijn opgepakt in de eerste dagen na de doortocht van geallieerde troepen. Ze zijn niet gearresteerd door de reguliere politie, maar door het verzet. Zowel in augustus en september 1944 in het bevrijde zuiden van Nederland als in mei 1945 in het noorden volgt op de geallieerde doortocht de bevrijding in de eigenlijke zin: een uitbarsting van volkswoede tegen de gehate minderheid die met het bezettingsbestuur heeft samengewerkt. De bevolking grijpt naar verf en scheergerei om de collaborateurs, en in eerste instantie vooral de liefjes van Duitse soldaten, te bestraffen. Lokale verzetsgroepen arresteren NSB-leden en andere collaborateurs.